Hoe werkt het immuunsysteem?

Een gezonde werking van je immuunsysteem is belangrijk voor je lichaam. Het bepaalt namelijk hoe goed jouw afweer is tegen bijvoorbeeld griep- of verkoudheidsvirussen. Bacteriën, schimmels, parasieten, virussen en schadelijke stoffen: ze zijn overal om ons heen. Je komt er dagelijks mee in contact. Je afweersysteem zorgt ervoor dat je niet ziek wordt van alles wat je tegenkomt.

De werking van het immuunsysteem begint al buiten je lichaam. Je huid vormt een eerste barrière tegen indringers. Maar ook het maagzuur in je maag houdt bacteriën tegen, zodat ze niet in je bloed terecht komen. Wanneer een indringer toch het lichaam binnenkomt, herkent je immuunsysteem dat. Een ziekteverwekker heeft lichaamsvreemde eiwitten bij zich: antigenen. Je immuunsysteem herkent die antigenen en zet een immuunreactie in gang om de indringer te bestrijden.

Behalve het bestrijden van indringers van buitenaf, doet je immuunsysteem nog meer:

• Het herkent schadelijke stoffen, deze worden onschadelijk gemaakt.
• Het schakelt veranderde lichaamscellen uit, die niet goed meer werken.

Je immuunsysteem bestaat uit verschillende onderdelen. Al deze onderdelen zijn onder te verdelen in twee groepen: 

1. Het aspecifieke afweersysteem, oftewel de algemene afweer.
2. En het specifieke afweersysteem.

De aspecifieke afweer

Je huid en maagzuur zijn voorbeelden van de aspecifieke afweer. Ook een deel van je witte bloedcellen hoort hierbij. Het zijn de onderdelen van je afweersysteem die zich richten tot alle indringers die je tegenkomt en niet op één type in het specifiek. Dit deel van je immuunsysteem is al vanaf je geboorte aanwezig. We noemen het daarom ook wel je aangeboren immuunsysteem.

De specifieke afweer

Het woord zegt het al: de specifieke afweer is ziekteverwekker-specifiek. De specifieke afweer komt pas in actie als een specifieke ziekteverwekker je lichaam binnentreedt. Om dat te kunnen, moet je aspecifieke afweersysteem de ziekteverwekker eerst leren herkennen. Dit deel van je immuunsysteem is niet vanaf je geboorte aanwezig. Het wordt pas opgebouwd nadat je met ziekteverwekkers in aanraking komt.

Meer weten over het immuunsysteem van kinderen? Lees verder >>

Een immuunreactie is de reactie van je afweersysteem tegen indringers. De reactie komt op gang als een indringer je lichaam is binnengekomen. Witte bloedcellen die tot de aspecifieke afweer behoren, eten alle indringers op die ze tegenkomen. Als ze een indringer hebben opgegeten, tonen ze deeltjes van deze ziekteverwekker aan de buitenkant van de witte bloedcel.  Daarmee laat de witte bloedcel aan de rest van het immuunsysteem zien dat er een ziekteverwekker aanwezig is in je lichaam en dat deze opgeruimd moet worden. Dit activeert andere typen witte bloedcellen, van de specifieke afweer.

De witte bloedcellen van de specifieke afweer gaan nu op zoek naar alle indringers in je lichaam, met diezelfde deeltjes op hun buitenkant. Zo kunnen zij gericht de indringer aanpakken en vernietigen.

Witte bloedcellen, ook wel leukocyten genoemd, zijn een belangrijk onderdeel van je immuunsysteem. Ze zijn er in vele varianten met ieder een eigen taak in de bestrijding van indringers. Ze communiceren bovendien met elkaar. Dit zijn de verschillende soorten witte bloedcellen en hun eigenschappen:

• Lymfocyten: herkennen niet-lichaamseigen stoffen en helpen zo bij het aanwijzen van indringers.
  • B-lymfocyten: maken ziekteverwekkers dood met behulp van antistoffen die precies passen op de antigenen van het virus of de bacterie. De B-lymfocyten richten zich op ziekteverwekkers die in je bloedbaan, je weefselvloeistof of in je lymfevloeistof zitten.
  • T-lymfocyten: richten zich op ziekteverwekkers die zich schuilhouden in je cellen en niet meer vrij rondzwemmen door bijvoorbeeld je bloed. B-lymfocyten kunnen er dan niet meer bij en de T-lymfocyten (killer T-cellen) vernietigen daarom je geïnfecteerde cellen.
• Neutrofiele granulocyten: helpen bij het op gang brengen van de immuunreactie en bestrijding van de indringers;
• Monocyten: doden zieke cellen en ruimen beschadigd of dood weefsel op. Monocyten kunnen uitgroeien tot macrofagen. Dit zijn grote witte bloedcellen die in de weefsels ziekteverwekkers opslokken en vernietigen.
• Eosinofiele granulocyten: zijn betrokken bij allergische reacties en de vernietiging van parasieten;
• Basofiele granulocyten: brengen een ontstekingsreactie op gang, op de plaats van een infectie met de ziekteverwekker. Het zet de opruiming van schadelijke stoffen en beschadigde weefsels in gang.

Bij vaccinatie wordt gebruik gemaakt van je eigen immuunreactie. In het vaccin zitten onschadelijk gemaakte ziekteverwekkers of een klein stukje daarvan. Je wordt hier dus niet ziek van, maar er ontstaat wel een immuunreactie tegen de niet-lichaamseigen deeltjes. Je specifieke afweer krijgt zo de kans om de ziekteverwekker te leren kennen en in het geheugen op te slaan.

Doordat je immuunsysteem leert hoe het een indringer moet bestrijden, kun je immuniteit ontwikkelen. Je immuunsysteem leert dit als je ziek wordt van een ziekteverwekker, of door middel van vaccinatie.

Ben je immuun voor bijvoorbeeld een virus? Dan versla je deze specifieke ziekteverwekker in het vervolg gemakkelijker. Het immuunsysteem 'herinnert' zich namelijk hoe het dit eerder heeft gedaan en daarom komt de afweerreactie sneller en in volle kracht op gang.

Bij het coronavirus werkt dit niet anders: je kunt via een natuurlijke infectie of via vaccinatie immuniteit opbouwen. Wel verandert een virus zoals het coronavirus regelmatig. De oude variant, verandert in een nieuwe variant. De kans bestaat dat je voor een nieuwe variant minder goed beschermd bent, dan voor degene waarvoor je eerder immuniteit hebt opgebouwd. Hierdoor kun je opnieuw ziek worden van corona. De duur van de immuniteit na een natuurlijke infectie of vaccinatie is nog onderwerp van onderzoek